فیزیولوژی غواصی چیست؟ فیزیولوژی ، مطالعه اعمال و مراحل حیاتی موجودات زنده است، (علم وظایف اعضاء بدن). آناتومی (تشریح)، مطالعه سازمان و ساختمان بدن ، و محل هائی که اعمال فیزیولوژیکی درآن انجام میگیرد می باشد. درسلسله مقالات آتی راجع به فیزیولوژی و آناتومی، که برای داشتن این اطلاعات اساسی لازم است بطور کلی بحث میشود. سپس این بحث ها گسترش پیدا کرده در مورد چگونگی تأثیرپذیری فیزیولوژی عادی بدن اطلاعات جامعی به ما میدهد.   چرا نیاز به آگاهی و دانستن فیزیولوژی داریم؟ برای یک غواص داشتن  اطلاعات اساسی راجع به بدن خود و مراحل حیاتی آن حائز اهمیت فراوان است. گرچه هنوز فیزیولوژی زیر آب و رفتار بدن درمحیط های زیر آبی به خوبی شناخته شده نیست و بسیاری از تئوری ها هم چنان در حد تئوری باقی مانده اند، به روایتی دانش انسان از دنیای زیر آب بسیار ناچیزو کمتر از اطلاعات ما راجع به فضا است! اما دانستن همین اطلاعات محدود برای ایمنی شما لازم است و به کار بردن آنها ممکن است باعث نجات شما یا دوستان شما گردد.

ساختمان بدن:

 بدن انسان ترکیبی است از سیستم ها یا دستگاه هایی است که مستقل بوده و هر یک اعمال مخصوص به خود دارند.
سیستم های اصلی که از نقطه نظر غواصی دارای اهمیت خاص هستند از این قرارند:

• دستگاه استخوان بندی
• دستگاه عضلانی
• دستگاه اعصاب
• دستگاه گردش خون
• دستگاه تنفس
• دستگاه گوارشی و دفع

ساختمان استخوان بندی ، ساخت اصلی بدن را به وجود آورده و قسمتهای تنه به دور آن تشکیل می شوند. کار این دستگاه استوار نگهداشتن و محافظت اعضای اساسی بدن است.عضلات موجب حرکت بدن می شوند. هر گونه حرکت، از چشمک زدن گرفته تا کشیدن بدن در طول یک مسابقه طولانی از وظایف دستگاه عضلانی می باشد مظاف به اینکه از اعضای اساسی بدن نیز محافظت می نماید.

بعضی از عضلات اعمالشان بطور ارادی کنترل می شود درحالی که عضلاتی نیز وجود دارند که اعمالشان کاملاً غیر ارادی انجام میگیرد ، اعمال غیر ارادی عضلات در شخص چه بیدار باشد یا خوا و یا اینکه مطلع باشد یا نباشد انجام می گیرند.

دستگاه عصبی (اعصاب) شامل مغز ، نخاع، مخچه (مغز حرام) و شبکه پیچیده ای از اعصاب بوده و تمام اعمال و فعالیتهای اعضاء بدن را هماهنگ می نماید. واحد اصلی دستگاه عصبی نوع خاصی از سلول است که نِرون نامیده می شود ، و این نرون ها هستند که قادرند علائم الکتروشیمیایی را با سرعت ۱۲۰ متر بر ثانیه هدایت نمایند و این عمل باعث تقویت ارسال خبر به مغز و از آنجا به اعضای بدن می شود. در بدن انسان حدود ۱۰ میلیارد ((نرون)) وجود دارد که کوچکترین آنها با میکروسکوپ قابل مشاهده بوده و بزرگترین آن (با چشم قابل رویت می باشد) دارای رشته هائی است که از نخاع به انگشتان شصت پا می رسد.

همه قسمتهای بدن یعنی استخوان ها ، عضلات ، اعصاب و سایر اعضاء حیاتی از سلول ها و مایع میان بافتی تشکیل شده اند. سلول ها خود انواع مختلف داند ولی اکثراً دارای خصوصیات مشترک می باشند ، یعنی قادرند انرژی گرفته شده از غذا را به طریق مناسبی مورد استفاده قرار دهند.

عمل تبدیل مواد غذائی به انرژی می تواند بصورت سوختن آهسته و بدون شعله (اکسیداسیون) یا ترکیب مواد غذائی با اکسیژن درون سلول بیان شود که در این حالت گاز کربنیک به صورت مواد زائد بوجود می آید.

مواد غذائی که وارد سلول می شود تمام آن بلافاصله تبدیل به انرژی نمی گردد بلکه قسمتی از آن صرف ایجاد بافتهای جدید شده و قسمتی هم در سلول بصورت انرژی مورد مصرفی در آینده ذخیره می شود.بنابراین اعمالی که سلول روی مواد غذائی انجام می دهد شامل مراحلی است که سوخت و ساز یا متابولیسم نامیده می شود.

مراحل و اعمال متابولیکی (سوخت و ساز) بطور مداوم یعنی در تمام لحظه های زندگی ادامه داشته و بهمین علت لازم است که به طور دائمی مواد غذایی ، اکسیژن و مواد شیمیائی گوناگون مثل آنزیم ها به سلول رسانده شود.

دستگاه گوارش یا هاضمه مواد غذائی را بصورتی در می آورد تا بتواند به سلول ها حمل کرده و در آنجا مورد استفاده قرار می گیرد. دستگاه گوارش با انجام مجموعه ای از اعمال مکانیکی شیمیائی و باکتریولوژیکی غذا را به مواد اساسی محلول مثل اسیدهای آمینه ، اسیدهای چرب ، قندها و آب تبدیل می نماید.مواد یاد شده به داخل خون رفته و از راه (دستگاه) گردش خون به تمام سلول های بدن حمل می شوند. باید توجه داشت که اکسیژن لازم برای انجام مرحله سوخت و ساز نیز با خون حمل می گردد.

اکسیژن از طریق دستگاه تنفسی که خود شامل ، ریه ها (شُش ها) حفره های بینی و حلق می باشد به بدن می رسد. به این ترتیب که اکسیژن از راه حفره های بینی و حلق وارد ریه شده و همینکه ریه ها از هوا پر شد، اکسیژن به داخل خون نفوذ می نماید.خون در گردش خود از سلولهائی عبور می نماید که احتیاج به اکسیژن داند ، در نتیجه مقداری اکسیژن از خون وارد مایع میان بافتی شده و سپس از راه دیواره سلولی وارد خون سلول می گردد.

سوخت و ساز یا متابولیسم بدن مقداری مواد زائد بوجود می آورد که باید از سلول خارج شوند. این مواد زائد که بصورت جامد و مایع است موقع عبور خون از کنار سلول در داخل خون حل شده و به کلیه ها حمل می گردند ، تا در آنجا تصفیه بشوند. این مواد زائد به صورت ادرار به طور موقت در مثانه جمع شده و گازکربنیک و مواد گازی دیگر نیز بوسیله خون به ریه ها رفته و با بازدم از بدن خارج میگردد.

متابولیسم همیشه تحت تأثیر انرژی مورد احتیاج برای بدن قرار دارد. یعنی زمانی که شخص در خواب است سرعت اعمال متابولیکی کم بوده و تنفس و گردش خون نیز با سرعت کم انجام می گردد. ولی وقتی فعالیت بدن افزایش پیدا کند ، عمل تنفس و گردش خون نیز بحالت سریعتری در میآید ، تا بتواند مواد غذائی و اکسیژن بیشتر به سلول ها رسانده و مواد زائد زیادتری را خارج نماید.

“نرون های فعال در مغز قادرند علائم الکتروشیمیایی را با سرعت ۱۲۰ متر بر ثانیه هدایت نمایند”.

وابستگی دستگاههای بدن به یکدیگر : اگر در یکی از دستگاههای بدن وقفه یا جدائی ایجاد شود ، این موضوع روی بقیه دستگاههای بدن تأثیر خواهد گذاشت ، در اکثر مواقع این اثر بوسیله دستگاههای دیگر تا درست شدن وقفه پیش آمده تحمل می شود. یک استخوان شکسته یا یک عضله پاره شده ممکن است حرکت کردن را مختل نماید ، اما بدن معمولاً بطور قابل قبولی به اعمال خود ادامه میدهد. در همین حال مراحل متابولیکی در فعالیت بوده تا آسیب وارده را جبران و به اصطلاح تعمیرنماید.

صدمه به دستگاه اعصاب می تواند دائمی بوده و منجر به فلج یا کوری بشود ، اما قسمتهائی از بدن که تحت تأثیر قرار نگرفته اند ممکن است که بطورمعمولی به اعمال خود ادامه بدهند یک شخص عادی می تواند چند هفته بدون اینکه غذا بخورد، زندگی کند البته مشروط بر اینکه به بدنش آب برسد تا قادر باشد مواد زائد حاصل از سوخت و ساز بدن را خارج سازد.

باید توجه داشت که در این حالت سلولهای بدن انرژی لازم را از مواد غذائی که ازقبل ذخیره شده بدست می آورند.

بدن نمی تواند اشکال یا وقفه ایجاد شده دردستگاه تنفس و گردش خون را بخوبی تحمل نماید یک شخص قبل از اینکه اکسیژن به سلولهایش برسد فقط چند دقیقه می تواند بدون نفس کشیدن بزندگی ادامه بدهد. سلولهای مغز سلولهائی هستند که زودتر از همه تحت تأثیر کمبود قرا میگیرند ، چون ۲۰ درصد کل اکسیژن خون توسط سلولهای مغز مصرف می شود.

 بهمین دلیل سلولهای مغز پس از چهار دقیقه بی اکسیژنی مرگشان شروع می شود ، در این حالت اگر بلافاصله تنفس دهان به دهان انجام گرفته یا از کپسول اکسیژن خالص استفاده شود ممکن است که بتوان تنفس را از قبل از اینکه خسارت سلولی کاملاً گسترش پیدا کند به وضع طبیعی برگرداند.

اشکال در دستگاه گردش خون میتواند تأثیر خیلی شدید و فوری روی بدن باقی گذارد به این ترتیب که اگر ضربان قلب قطع شود در نتیجه جریان خون متوقف شده ، و سلولهای مغز بلافاصله دچار ضایعه می گردند. نتیجه چنین اتفاقی تهدید شدن تمام دستگاههای بدن است. عمل تلمبه زنی قلب را پس ازبوجود آمدن اشکال می توان با ماساژ دادن قلب و یا تحریک الکتریکی و شیمیائی دوباره به حالت اول برگرداند ، که البته برای بیشتر مؤثر بودن این عمل را بلافاصله و بدون معطلی انجام داد.

دستگاههای تنفسی و گردش خون در بدن آنقدر حیاتی و مهم هستند که هر گونه اشکال یا وقفه که در آنها به وجود بیاید می تواند به مسائل حادی منجرشود. چون محیط زیر آب مخاطرات وسیعی برای دستگاه تنفس و گردش خون در بر دارد بنابراین یک غواص باید اطلاعات کامل و دقیقی از دستگاههای تنفسی و گردش خون داشته باشد.

دانستن علم فیزیولوژی زیرآب، الزامی برای غواصی ایمن و حرفه ای

غواصی ایمن، غواص هوشمند
تیم ایراتک